Kryzys humanistyki to tylko część większego “kryzysu” obejmującego uniwersytet. Podejście korporacyjne i pragmatyczne niszczy uniwersytet, jako miejsce bezwarunkowej krytyki myślenia (Derrida) wolnej od parametryzacji, wartości rynkowych czy cenzury. Mówiąc słowami Terry’ego Eagletona: to koniec uniwersytetu.

To koniec uniwersytetu, jaki znamy, dodajemy za Markiem C. Taylorem. To sprecyzowanie staje się istotne w dalszych rozważaniach nad przyszłością instytucji, nad kierunkiem jej przeformułowania i wyznaczenia jej nowego miejsca. Kryzys uniwersytetu nie oznacza końca jego funkcjonowania, tak jak kryzys humanistyki nie musi wiązać się z zamknięciem jej wydziałów. Czas potraktować uniwersytet i humanistykę w inny niż dotychczas sposób. Oderwać się od klasycznego obrazu uczelni jako budynku z czterema ścianami, małymi salami wykładowymi i wieloma odrębnymi pokojami dla pracowników naukowych. Zapomnieć na chwilę o cyklicznych egzaminach, pisemnych i ustnych, obejmujących wąski obszar wiedzy, który “zakuwa” się, by tylko zaliczyć przedmiot. Odsunąć na bok wyobrażenie humanisty, który zamknięty w swym gabinecie pracuje w pojedynkę. Oderwanie się od tradycyjnej wizji uczelni i humanistyki pozwoli bowiem spojrzeć na te instytucje z szerszej perspektywy.

W dyskursie nad przyszłością uniwersytetu pojawiają się dwa kierunki propozycji jego zmiany. Jeden związany jest z przebudową istniejącej formy, drugi zaś wiąże się z wprowadzeniem alternatywnego modelu edukacji, opartego na internetowych kursach akademickich.

W dyskusjach nad przeformułowaniem dotychczasowej wizji uniwersytetu wskazuje się przede wszystkim następujące kryteria zmian, takie jak restrukturyzacja wyższej edukacji, która wiąże się z reorganizacją lub z całkowitym zniesieniem dotychczasowych podziałów na dziedziny wiedzy. Celem jest by skupić się na konkretnych zagadnieniach, które powinny być analizowane w różnych kontekstach badawczych – dotychczasowe ograniczenie polega więc na tym, że na przykład na filologii polskiej kwestię związaną z bioetyką rozpatruje się z perspektywy literaturoznawczej, a nie w szerszym kontekście etyki, biotechnologii, filozofii czy religii.

Stąd Taylor proponuje program skoncentrowany na problemie (problem-focused programs). O ile idea ta brzmi atrakcyjnie, to już jej uszczegółowienie może wprawić w konsternację. Czy wyobrażasz sobie studiowanie “Ciała”, “Wody”, “Pieniądza” czy “Czasu i Przestrzeni”? Taylor tłumaczy swój pomysł jednak w dość przekonujący sposób, powołując się na przykład programu skoncentrowanego na wodzie. Zagadnienie związane z wydobywaniem i dostarczaniem zasobów wody stanie się z czasem jednym z najważniejszych wyzwań cywilizacji, stąd powinno stać się przedmiotem badawczym naukowców z kręgu nauk nie tylko przyrodniczych, lecz także humanistycznych, socjologicznych, prawniczych, medycznych, ekonomicznych itd. Zakłada się, że zdobyta wiedza interdycyplinarna i kolektywne działanie badaczy pozwoli w przyszłości na efektywne rozwiązanie problemu.

Kolejna zmiana dotyczy modyfikacji dotychczasowego modelu pracy dyplomowej, która w humanistyce, na przykład, przyjmuje tradycyjną formę pisemnej publikacji, gdzie “przypisy zajmują więcej miejsca niż tekst“. Propozycją jest zatem zwiększenie stopnia wykorzystywania narzędzi cyfrowych: od systemu hipertekstowego po programy designerskie. Celem jest by projekty zaliczeniowe były nie “pisane”, lecz “produkowane”, mówiąc językiem ekonomii.

Następna zmiana z kolei wiąże się z zerwaniem dotychczasowego modelu pracy dożywotniej na uczelni (tenure-track job). Umowa powinna być podpisywana na pewien okres, dzięki czemu zwiększy się efektywność pracy wykładowcy, który będzie w danym czasie starał się wykazać aktywnością naukową. Ponadto zapewni się większą mobilność pracowników oraz otworzy się stanowiska dla młodych naukowców.

Modyfikacje uniwersytetu – ujętego w dotychczasowej definicji jako instytucji zlokalizowanej w określonym miejscu (on-ground) – dotyczą zatem przede wszystkim podwyższenia poziomu specjalizacji, interdyscyplinarności i współpracy, co ma w efekcie doprowadzić do wzmocnienia innowacyjności i produktywności nauki. I od tych ekonomicznych kryteriów już raczej nie ma ucieczki.

Alternatywą na wymagania rynkowe może okazać się uniwersytet nonprofit – uniwersytet, jakiego jeszcze nie znamy.

Ciąg dalszy w drugiej części artykułu.